احترام به والدین در قرآن | احترام به پدرومادر در قرآن|نیکی به پدرومادر درقرآن

احترام به والدین در قرآن جایگاه ویژه ای برخورداراست و خداوند همواره ‍‍پس از سفارش پرستش خدای یگانه حکم کرده است: «وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا ؛ به والدین احسان کنید»

احسان به پدرومادر یکی از مهم ترین اصول اخلاقیست که  در جامه ی اسلامی ما  مورد تاکید وسفارش قرارگرفته شده است.

دراین نوشته با جایگاه والا و بلند والدین و احترام به والدین در قرآن بیشترآشنامی شویم.

 احترام به والدین در قرآن یکی از مهم‌ترین اصول اخلاقی است و آیات و روایات فراوانی پیرامون این موضوع مطرح شده؛ به‌طوری‌که در بسیاری از موارد پس از توحید و یکتاپرستی به  احسان والدین اشاره شده است.از طرفی عواطف و حق‌شناسی در وجود انسان اقتضا می‌کند که انسان نسبت به گرامی‌داشت مقام پدر ومادر اهتمام ورزد.

احترام به والدین در قرآن از جایگاه بسیار بلندی برخوردار است و خداوند همواره پس از بیان حکم وجوب پرستش خدای یگانه، به احترام و تکریم پدر و مادر اشاره کرده و حکم می‌کند:  که به والدین احسان کنید.

خداوند متعال در آیه ۱۵ سوره مبارکه لقمان می‌فرماید: «وَإِن جَاهَدَاکَ عَلى أَن تُشْرِکَ بِی مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِی الدُّنْیَا مَعْرُوفًا …؛  و اگر تو را وادارند تا در باره چیزى که تو را بدان دانشى نیست به من شرک ورزى از آنان فرمان مبر و[لى] در دنیا به خوبى با آنان معاشرت کن…» لذا در این آیه شریفه توصیه می‌کند حتی اگر پدر و مادر کافر باشند احترام آن‌ها لازم است.

همچنین، خداوند متعال در آیه ۸۳ سوره مبارکه بقره می‌فرماید: «وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ لاَ تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللّهَ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَذِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینِ وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِیمُواْ الصَّلاَهَ وَآتُواْ الزَّکَاهَ ثُمَّ تَوَلَّیْتُمْ إِلاَّ قَلِیلًا مِّنکُمْ وَأَنتُم مِّعْرِضُونَ؛ و چون از فرزندان اسرائیل پیمان محکم گرفتیم که جز خدا را نپرستید و به پدر و مادر و خویشان و یتیمان و مستمندان احسان کنید و با مردم [به زبان] خوش سخن بگویید و نماز را به پا دارید و زکات را بدهید آن‌گاه جز اندکى از شما [همگى] به حالت اعراض روى برتافتید».

گرچه شأن نزول آیه مذکور درباره بنی‌اسرائیل است اما در حقیقت یک برنامه کلی الهی را درباره ی تمام جوامع بشری بیان می‌کند. جهاد به‌عنوان یکی از مهم‌ترین برنامه‌های اسلامی، تازمانی‌که وجوب عینی پیدا نکند، خدمت به پدر و مادر و رسیدگی به‌ امورشان بر آن اولویت دارد کمااینکه امام صادق(ع) از پیامبر اکرم(ص) نقل کرده است که پیامبر(ص) در جواب جوانی که شور جهاد در دل داشت ولی پدر و مادر ناتوانی داشت که خیلی با وی انس و علاقه داشتند، فرمود: «قسم به آن‌که مرا به حق مبعوث ساخته است اگر یک شب مادر با تو مانوس باشد از یک سال جهاد در راه خدا بهتر است».(مکارم شیرازی/ تفسیر نمونه/ج ۱۲/ ص ۹۶)

مؤثرترین نفرین، نفرین پدر و مادر درباره فرزند است

اگر والدین برای فرزند نفرین کند او در بهشت راه ندارد نه تنها راه ندارد بلکه از بوی بهشت از فاصله‌های دور محروم می‌شود کمااینکه نبی مکرم اسلام(ص) فرمود: «بترسید از این‌که مورد عاق پدر و مادر قرار گیرید زیرا بوی بهشت از هزار سال راه به مشام می‌رسد ولی به مشام عاق والدین نخواهد رسید.( مکارم شیرازی/ تفسیر نمونه/ ج۱۲ ص ۹۷)

نیکی به پدر و مادر معنی وسیعی دارد

احترام به پدر و مادر معنی گسترده و وسیعی دارد به‌طور خلاصه هر نوع بی‌احترامی به هر نحوی و هر چیزی که موجب ناخشنودی و نارضایتی آن‌ها شود باید از آن دوری جست و در برابر آن‌ها کاملاً خاضع و برخورد به آن‌ها باید مؤدبانه و شایسته باشد و به تعبیر قرآن کریم در آیه ۲۳ سوره مبارکه اسرا: «وَقَضَى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلًا کَرِیمًا؛ و پروردگار تو مقرر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر ]خود] احسان کنید اگر یکى از آن دو یا هر دو در کنار تو به سالخوردگى رسیدند به آنها [حتى] اوف مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنها سخنى شایسته بگوى».

در تفسیر نمونه ج ۱۲ از امام صادق(ع) نقل شده که فرمود: «اگر در آزردن پدر و مادر خداوند چیزی را کمتر از اف می‌دانست از آن نهی می‌کرد» و از جمله آزردن این است که انسان یا چشم خیره به‌ آن‌ها بنگرد، اف گفتن از کم‌ترین و بی‌مقدارترین موارد آزردن است لذا روایت فرق بیان‌گر وسعت گسترش معنای بی‌احترامی به پدر و مادر است.

احترام به والدین در قرآن

قرآن‌کریم در ۱۳ مورد از ضرورت احترام و نیکی به پدر و مادر یاد کرده است و درهفت مورد پس از دعوت به یکتایی و شکر خدا، دعوت به احسان و تشکر از پدر و مادر می‌کند؛ این مطلب بیان‌گر ارزش فوق‌العاده احترام به پدر و مادر است که بعد از اعتقاد به یکتای خدای منان بیان شده است.

خداوند متعال در آیه۱۵۱ سوره مبارکه انعام می‌فرماید: «قُلْ تَعَالَوْاْ أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ أَلاَّ تُشْرِکُواْ بِهِ شَیْئًا وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا؛ بگو بیایید تا آنچه را پروردگارتان بر شما حرام کرده براى شما بخوانم چیزى را با او شریک قرار مدهید و به پدر و مادر احسان کنید…».

در تفسیر نمونه جلد۶  بیان شده که آیه مذکور بیان‌گر این موضوع است که در واقع شرک سرچشمه اصلی همه  مفاسد اجتماعی است و ذکر نیکی به پدر و مادر بلافاصله بعد از مبارزه با شرک و قبل از دستورهای مهمی مانند تحریم قتل ‌نفس و اجرای اصول عدالت می‌آید دلیل بر اهمیت فوق‌العاده حق پدر و مادر در دستورهای اسلامی است این موضوع وقتی روشن می‌شود که می‌بینیم به‌جای تحریم آزار پدر و مادر که هماهنگ با سایر تحریم‌های این آیه است موضوع احسان و نیکی کردن، ذکر شده است یعنی نه تنها ایجاد ناراحتی برای آن‌ها حرام است بلکه علاوه بر آن احسان و نیکی در مورد آنان نیز لازم و ضروری است.

همچنین، در آیه ۲۴ سوره مبارکه اسرا آمده است: «وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیرًا؛ و از سر مهربانى بال فروتنى بر آنان بگستر و بگو پروردگارا آن دو را رحمت کن چنان‌که مرا در خردى پروردند».